Mike werkt nog steeds in het gevangeniswezen. Hij is een van de ex-bewakers van de gevangenen op Robbeneiland die na de veranderingen die begin jaren negentig van de vorige eeuw plaatsvonden verschillende keren interviews heeft gegeven over het werk dat hij deed op het eiland. We hebben afgesproken een kop koffie te drinken en ontmoeten elkaar in een café aan De Waterkant in Kaapstad. Zonder verdere plichtplegingen begint Mike meteen te vertellen. Hij weet waarover ik hem wil spreken en hij is het type dat graag onmiddellijk ter zake komt. Het lijkt mij lastig om Mike te verleiden tot een gezellig samenzijn en dus doe ik daartoe verder ook geen poging.

‘In feite waren wij ook een soort gevangenen. Bewakers konden om de week een weekend van het eiland af. We vormden een zeer gesloten en ook hechte gemeenschap. Natuurlijk had je zo je ups en downs en ruzies maar die moest je ook weer oplossen. In zo'n kleine gemeenschap kun je het je niet permitteren om spanningen te laten voortbestaan. Ik was toen vrijgezel en ook vaak eenzaam. Het was heerlijk om zo dicht bij de zee te zijn maar Kaapstad was ook voor ons ver weg.'

‘Wat wist je van de situatie op Robbeneiland toen je daarheen overgeplaatst werd?'

‘Tot mijn dertigste had ik nauwelijks tot geen contact met zwarten. Met kleurlingen sprak ik nog wel eens maar met zwarten eigenlijk nooit. Het was een schok om ze te ontmoeten en te ervaren dat zij gewoon heel intelligente mensen waren. Als Afrikaner was ik opgevoed met de gedachte dat het ANC, PAC en Umkhonto we Sizwe de communistische vijand vormden die bestreden moest worden. Iemand als Nelson Mandela vertegenwoordigde boven alles het kwaad. Zij wilden ons land overnemen. Ik was bang voor hen. En nu moest ik hen gaan bewaken. Ik had werkelijk geen idee wat er van moest verwachten. Ik geloof dat ik vooral bang was.'

‘Hoe heb je het werk met de gevangenen ervaren?' vraag ik Mike.

‘Ik was verantwoordelijk voor de studiefaciliteiten van de gevangenen. Ik had sprak regelmatig met de mensen die studeerden en onderhield namens hen het contact met de Universiteit van Zuid-Afrika. Met name Mandela was er een groot voorstander van dat hun mensen studeerden. Hij vond zelfs dat wij als bewakers moesten studeren. Ik moest hun studiemateriaal doornemen en beslissen of er zaken geschrapt moesten worden alvorens die papieren het eiland verlieten.'

‘Dat was geen geringe taak kan ik mij zo voorstellen', val ik Mike in de rede.

‘Nee, dat was soms natuurlijk ook een lachwekkende situatie. Ik heb geen universitaire studie gedaan maar ik moest wel artikelen lezen en beoordelen van bijvoorbeeld Andrew Mlangeni die politieke wetenschappen studeerde. Ik begreep nu en dan niets van wat hij schreef. Het was een misplaatste grap om mij, met mijn vooropleiding, zulke moeilijke opdrachten te laten nakijken.'

‘Wat is je het meest bijgebleven van die jaren op Robbeneiland?'

‘Voor die tijd had ik vooral met criminelen gewerkt. Dat was totaal anders dan het werk met deze politieke gevangenen. Deze gevangenen hoefde je nooit opdracht te geven om hun cellen schoon te maken. Ze hadden zelf een rooster gemaakt om de diverse afdelingen schoon te houden. Ze deden liever alles zelf. Ze lieten het bijna nooit zover komen dat er hen iets werd opgedragen door de bewakers. Het waren gedisciplineerde mannen waar van, ik weet hoe vreemd het klinkt, je op aan kon. Wanneer je hen opdracht gaf naar de cellen terug te keren dan hoefde je dat nooit een tweede keer te zeggen. Ze gingen altijd onmiddellijk naar hun cel en deden dan de deur achter zich dicht. Je hoefde die in feite alleen nog maar op slot te doen.'

‘Die mannen leidden nu jullie land', zeg ik terwijl Mike in zijn koffie roert.

‘Ja, dat is zo en daar heb ik ook helemaal geen probleem mee,'zegt Mike na enig aarzelen. ‘Toen ik op het eiland werkte heb ik daar nooit over nagedacht. Het leek geen reële optie toen. Maar al op het eiland waren mijn ogen voor een deel open gegaan. We voerden met de gevangenen, hoewel dat verboden was, natuurlijk ook politieke discussies. Ik weet nog goed dat het mij aanvankelijk zo verbaasde en ook schokte om te ontdekken dat ook zij het beste met Zuid-Afrika voorhadden. Ja, een van de mannen die ik toen bewaakte is jarenlang mijn president geweest en dat deed hij helemaal niet slecht.'

Ik meen zelfs even een glimlach op Mike's gezicht te zien wanneer hij die laatste woorden nog eens overdenkt.