Nelson Mandela is een man die soms ook dingen doet en zegt waarop niemand vooraf heeft gerekend. Ook dat maakt hem zo bijzonder. Een dergelijk moment deed zich voor op dinsdag 23 mei 1994 toen Mandela de eerste zitting van het democratisch gekozen parlement opende. De hele natie keek toe tijdens deze live uitgezonden historische gebeurtenis. Tot werkelijk ieders verbazing haalde Mandela in zijn toespraak de zo jong gestorven (blanke!) schrijfster en vooral dichter Ingrid Jonker (1933-1965) aan. Ik heb in mijn tas een bundel met haar gedichten. Nu en dan pak ik het boekje om een gedicht te lezen en herlezen in een poging dichter op de huid van dit zo prachtige maar ook zo gecompliceerde land te komen. Sommige poëzie heeft die kracht voor mij. Haar oeuvre is niet groot maar wel van een grote schoonheid. Ingrid Jonker groeide op aan de Kaapse kust, het gebied waar ik nu doorheen rijd, en het was ook daar dat in de vroege morgen van 19 juli 1965 haar lichaam aanspoelde op het met zeewier omzoomde strandje bij Drieankersbaai. Haar tragische zelfmoord was het eind van een bewogen leven dat zich als een roman laat lezen. Mandela zei op de 23^e mei over haar: ‘De zekerheid die met klimmende leeftijd komt, gebiedt me te zeggen dat we onder degenen op wie wij trots zijn een Afrikaner vrouw zullen vinden. Een vrouw die een bijzondere gebeurtenis tot kunst heeft gemaakt, die een Zuid-Afrikaanse was en tegelijk een African. Te midden van wanhoop was ze vol hoop. Geconfronteerd met de dood heeft ze de schoonheid van het bestaan omarmd. In de donkere dagen toen alles verloren leek in ons land, toen velen weigerden om haar heldere stem te horen, beroofde ze zichzelf van het leven.' De eerste zwarte president van Zuid-Afrika citeerde vervolgens een passage uit het gedicht ‘Die kind wat doodgeskiet is deur soldate by Nyanga'. Jonker schreef het gedicht als reactie op de onlusten zoals die in maart 1960 uitbraken op de Witwatersrand en aan de Kaap. Grootscheepse demonstraties tegen de pasjeswetten werden in bloed gesmoord door de politie. In Sharpeville vielen zevenenzestig doden en bijna tweehonderd gewonden. De meeste slachtoffers waren in de rug geschoten. Ook in de zwarte woonwijken rond Kaapstad vielen slachtoffers. Het beeld van een zwart kind, door het hoofd geschoten in zijn moeders armen in een voorstad van Kaapstad, bleef Ingrid Jonker achtervolgen. Haar emoties vonden hun weg naar het papier. ‘Die kind' baarde veel opzien en raakte het Afrikaanse publiek als een klap in het gezicht. Van die reactie begreep Ingrid overigens niets. Hoe was het mogelijk voor dit geweld je ogen te sluiten? Hoe was het mogelijk voor dit geweld een rechtvaardiging te vinden? Bij dit alles moet opgemerkt worden dat haar vader, waarmee ze overigens een slechte band had, een belangrijke positie bekleedde binnen de Nationale Partij en juist hij het pasjesbeleid hartstochtelijk verdedigde. Zwarten beschouwden het gedicht als een wonder. Het was voor hen steun uit een volstrekt onverwachte hoek. Ik wandel over het Kaapse strand en herlees nog eens het gedicht dat vooral dankzij Mandela een markant deel is geworden van het collectieve geheugen van de nieuwe regenboognatie.

Het kind is niet dood

het kind heft zijn vuist naar zijn moeder

die Afrika schreeuwt de geur schreeuwt

van vrijheid en heide

in de townships van het omsingelde hart

Het kind heft zijn vuist naar zijn vader

in de optocht van de generaties

die Afrika schreeuwen de geur schreeuwen

van gerechtigheid en bloed

in de straten van zijn gewapende trots

Het kind is niet dood

noch bij Langa noch bij Nyanga

noch bij Orlando noch bij Sharpeville

noch bij het politiebureau van Philippi

waar het ligt met een kogel door zijn hoofd

Het kind is de schaduw van de soldaten

op wacht met geweren pantserwagens en knuppels

het kind is aanwezig bij alle vergaderingen en wetgevingen

het kind loert door de vensters van huizen en in de harten van moeders

het kind dat alleen maar wilde spelen in de zon bij Nyanga is overal

het kind dat een man is geworden trekt door heel Afrika

het kind dat een reus is geworden trekt door de gehele wereld

Zonder pas

Uit: ‘Ik herhaal je', een biografie door Henk van Woerden en de vertaling van haar gedichten door Gerrit Komrij, uitgeverij Podium, 2000 - inmiddels 5^e druk.

Wil je Ingrid Jonker zelf het gedicht horen voorlezen? http://www.safetygallery.com/Kunst/Jonker.htm