Hoewel zestien jaar na het eindigen van de oorlog geboren (De oorlog? Ja, die van Hitler en kornuiten!) ben ook ik in zekere zin een kind van die oorlog. Niet zoals mijn oma's en opa's er door getekend waren. En ook niet zoals mijn moeder en vader er een kind van zijn. Maar door hen in het bijzonder en de generaties die zij vertegenwoordigen in het algemeen ben ook ik door die jaren van oorlog en bezetting aangeraakt. Het geheugen van de vorige generatie schuift altijd een stukje onder en over dat van de volgende. In welke mate en op welk vlak staat niet vast maar geen enkele generatie leeft verder zonder het ‘historisch materiaal' van de vorige. Soms zou je dat best willen maar ... er is geen ontkomen aan. Van mijn oma en mijn moeder is mij bijgebleven dat je altijd voedsel in voorraad moest hebben. Blikken en potten. Geen bederfelijke waar. Honger had een afschuwelijk gezicht. Daarop zouden we nu voorbereid zijn. Van mijn vader leerde ik wat ‘moffen' waren en veel goeds was dat niet. Wilde zo'n mof in een veel te grote BMW ons op zo'n Duitse Autobahn inhalen dan ging mijn vader niet of tergend langzaam aan de kant. Ik nam toen zonder meer aan dat die moffen dit verdienden en ik betrap mij er nu nog steeds op dat ik niet graag door een Duitser wordt ingehaald. Sommige indrukken laten diepe sporen na. In 1974 huilde ik bittere tranen over zoveel onrecht. In 1988 was de genoegdoening allesomvattend. In de tijd tussen 1974 en 1988 ben ik gaan studeren, lezen en reizen. En altijd was daar weer die oorlog. Amsterdam, Westerbork, Theresienstadt, Buchenwald, Auschwitz-Birkenau, Berlijn en heel veel meer. Vandaag Warschau. Morgen Treblinka. Overmorgen Sobibor. Het kind werd volwassen maar wil nog steeds weten, zien en begrijpen. Dat laatste veelal tevergeefs.

Warschau. Verwoesting. Ik kan bij Warschau aan niets anders denken. Warschau is voor mij altijd een luchtfoto gebleven. Gemaakt in de zomer van 1945. Het ultieme beeld van een stad na de totale verwoesting. Hirosjima. Nagasaki. Berlijn. Dresden. Ik heb de bewuste foto van het Internet geplukt en aan mijn eigen foto's toegevoegd. Mag niet maar het plaatje zegt alles. En er mag zo veel niet. Bekijk de foto eens. Die verwoesting bedoel ik dus. Bezet door de nazi's, van joden gezuiverd door diezelfde nazi's en tot slot (al dan niet met goedkeuring van het Rode Leger c.q. Stalin) ook met de grond gelijk gemaakt door de nazi's. De Duitsers hebben hier aan de uitspraak dat ‘er geen steen op de ander bleef' een heel eigen en definitieve invulling gegeven. Het Joodse getto werd niet alleen verwoest maar in zijn geheel van de aardboden weggevaagd. De geschiedenis en het leven van honderdduizenden tot gruis vermalen. In juni 2012 speelt zich onder andere hier het Europees Kampioenschap voetbal af. Het stadion waarin gespeeld gaat worden staat in de steigers. Ik kan mij daar niets bij voorstellen. Warschau is verwoesting en de poging om er weer iets van te maken is mislukt omdat de Sovjets er zich na 1945 zo nadrukkelijk mee hebben bemoeid. Hoewel ... Rinus Michels zei ooit dat voetbal oorlog was. Nou, dan ben je hier juist wel op de goede plaats. Heelt de tijd echt alle wonden? Ik durf het niet te zeggen. Mocht het wel zo zijn dan is er in Warschau nog niet voldoende tijd voorbij gegaan. Zelfs het fraai gerestaureerde oude centrum van de stad doet aan de indruk dat er met Warschau iets grondig mis is niets af.

Vandaag (zondag 10 april 2011) herdenkt Polen Smolensk 2010. De natie huilt bittere tranen om de doden (ruim honderd hoogwaardigheidsbekleders, waaronder de president, kwamen om) die vorig jaar vielen bij het vliegtuigongeluk bij de Russische stad Smolensk. Zij waren op weg naar Katyn. Veel tragischer kun je het je nauwelijks voorstellen. In de lente van 1940 werden op bevel van Stalin ruim 26.000 Poolse officieren in de bossen bij Katyn geëxecuteerd. De passagiers van het verongelukte vliegtuig waren naar Katyn op weg om er een nieuw monument te onthullen ter gelegenheid van het feit dat de misdaad zeventig jaar daarvoor was begaan. Wederom werd Polen van haar (voornaamste)zonen en dochters beroofd. Ik loop op deze dag van nationale rouw langs de resten van wat eens het getto was. Een lange wandeling want het getto was groot. Veel is er niet van deze reusachtige voormalige ‘gevangenis' over. Na de liquidatie van haar resterende inwoners in april-mei 1943 (vrijwel iedereen stierf in Treblinka) en de uiteindelijke vernietiging van het getto in de periode daaropvolgend heb je nu wel heel veel inlevingsvermogen nodig om je nog enigszins voor te stellen hoe dit deel van de stad er toen uitgezien moet hebben. Ik bestudeer de foto's die toen gemaakt zijn. Mijn vermogen tot voorstelling en inleving schiet hopeloos te kort. Een huizenblok, een miniem stukje gettomuur, een kerkhof. Ik wandel van monument naar monument en lees wat er op al die plaatsen wordt herdacht. Veel marmer, grote blokken steen, uitgehouwen letters, jaartallen, aantallen en om mij heen een stad die in niets doet herinneren aan die tijd. Dat kan ook niet. Een blik op die luchtfoto uit de zomer van 1945 leert je waarom dat zo is.