Sinds 2005 heb ik Zuid-Afrika verschillende keren bezocht. Korter maar ook veel langer. Ik heb bijna 10.000 kilometer afgelegd van de Kaap tot het noordelijkste deel van het Krugerpark. Ik reisde door alle uithoeken van dit immense en ook zo prachtige land waaraan ik mijn hart verloor. Tijdens die reizen sprak ik tientallen Zuid-Afrikanen. Blanken, kleurlingen en zwarten. Ik sprak met Afrikaners van het soort Terre Blanche en met ANC activisten die nog steeds iedere sympathisant aanspreken met 'kameraad'. Ik ontmoette de vrouw van Steve Biko en logeerde op de Cape Flats in de townships. Die verhalen wil ik samenbrengen in een nieuw reisboek. Titel: Onder de regenboog. Impressies uit het Nieuwe Zuid-Afrika. Ik draag het boek op aan Steve Biko (1946-1977). Op deze weblogkan en gaik niet alle verhalen plaatsen. Waarom zou je dan later het boek nog willen lezen?! Vandaag begin ik bij het begin. In de weken die volgen vertel ik meer. Veel meer. In de hoop dat we samen een iets beter beeld krijgen van het (o zo gecompliceerde) leven in de regenboognatie.

Biko

Waar ik was en wat ik deed toen John F. Kennedy werd vermoord zijn in mijn geval nooit vragen van belang geweest. Ik bracht mijn dagen in die levensfase doorgaans kruipend door tussen wieg en box. De dood van JFK is pas veel later een gebeurtenis geworden waarvan de impact betekenis voor mij kreeg. De eerste moord die mij werkelijk emotioneel beroerde in de dagen en weken die volgden op de bekendmaking van zijn overlijden was de gewelddadige dood van Steve Biko in september 1977. 12 september 1977 om precies te zijn. Op weg naar het examen van de middelbare school had ik enkele maanden daarvoor besloten een werkstuk te schrijven over het verwerpelijke apartheidssysteem dat in die dagen het leven van de zwarten in Zuid-Afrika steeds ondragelijker maakte. Ook na de gruwelijke dood van honderden scholieren in Soweto en andere townships in het land in juni 1976 leek het eind van dit geinstitutionaliseerde racisme nog lang niet in zicht. ‘16 juni 1976' domineerde de voorpagina's van alle kranten in de wereld. In Nederland won de anti-apartheidsbeweging in die jaren explosief aan kracht en ook ik werd door de gebeurtenissen in Zuid-Afrika aangeraakt. Voor het eerst deed ik actief mee aan een demonstratie en begon ik over de apartheid en haar tegenstanders te lezen. Veel te lezen. Het was geen toeval dat ik juist toen veel las over de Black Consciousness-filosofie van Steve Biko. Hij was het die de inspiratiebron vormde voor heel veel jonge zwarte Zuid-Afrikanen in de jaren zeventig van de vorige eeuw en het was diezelfde Biko die nauw verbonden was met het protest van de scholieren in Soweto. Het was Bantu Steve Biko die de jonge zwarte Zuid-Afrikanen een uitweg en een perspectief bood in een periode waarin de ANC-top, al jaren gevangen op Robbeneiland of in ballingschap verblijvend elders in Afrika, dat nauwelijks nog kon doen en deed. 16 juni 1976 betekende, daarover zijn nu alle historici het wel eens, voor Zuid-Afrika het definitieve begin van het einde van de apartheid. Hoewel er nog bijna vijftien jaar van steeds brutere onderdrukking (en steeds gewelddadiger reacties van de militante vleugel van het ANC) voor de deur stonden was vanaf die dag duidelijk dat er iets was veranderd. De nieuwe, jonge generatie zwarten was voor goed haar angst kwijt en sloot zich al dan niet in of buiten Zuid-Afrika massaal aan bij het ANC. De dood van Steve Biko, ruim een jaar later, was een keerpunt in mijn eigen betrokkenheid bij de strijd tegen apartheid en zou ook een enorme invloed blijken te hebben op de publieke opinie in de wereld buiten Zuid-Afrika. Na mijn eerste demonstratie zouden er nog vele volgen en de diverse boycotacties konden altijd op mijn onvoorwaardelijke sympathie en steun rekenen: voor mij geen Outspan sinaasappelen en benzine van Shell. De laatste vijf jaar reisde ik met regelmaat door het land dat sinds de vrijlating van Nelson Mandela in 1990 en de eerste democratische verkiezingen in 1994 een ware metamorfose lijkt te hebben ondergaan. Volgens velen was en is die transformatie echter valse schijn. Reizend door de regenboognatie van Mandela en haar geschiedenis heb ik naar haar inwoners geluisterd, verhalen opgetekend en rond gekeken in de hoop iets te kunnen waarnemen en begrijpen van het leven in het nieuwe Zuid-Afrika. In mijn notitieboekje noteerde ik voor mijn vetrek een tweetal vragen: Is de strijd gestreden? Is er werkelijk sprake van een transformatie?