Vorige week speelden de Boks tegen de All Blacks. Voor de lezer die niet thuis is in het rugby: Zuid-Afrika tegen Nieuw Zeeland. Plaats van handeling: het FNB stadion (wat wij sinds het wk-voetbal kennen als Soccer City) in Johannesburg. Een stadion met een capaciteit van 90.000 toeschouwers. Het grootste stadion van Zuid-Afrika. Opvallend want de thuiswedstrijden van het nationale rugbyteam werden tot voor kort altijd in de traditionele rugbystadions gespeeld. Stadions waar zwarte Zuid-Afrikanen niet kwamen. Soccer City ligt echter in de township Soweto. Het rugby komt nu dus ook naar de zwarte Afrikanen toe. Dat het rugby meer en meer leeft onder de zwarte Zuid-Afrikanen blijkt wel uit het feit dat de 5000 tickets die in Soweto gekocht konden worden binnen een paar uur verkocht waren. Twintig jaar geleden volstrekt ondenkbaar.

In Nieuw Zeeland, Australië en Zuid-Afrika is rugby religie. In de maanden juni, juli en augustus ontmoeten de drie landen elkaar jaarlijks in het kader van de Tri-Nations Cup. Het belang van een ontmoeting tussen twee van deze drie rugbygrootmachten staat in alle drie de landen gelijk aan het belang dat wij hechten aan een voetbalwedstrijd tussen Nederland en Duitsland. Miljoenen, nog steeds vooral blanke, Zuid-Afrikanenhebbende wedstrijd op de televisie gevolgd terwijl het stadion al weken van te voren uitverkocht was. Ter provocatie draag ik in Zuid-Afrika graag mijn All Blacks wedstrijdshirt. Reacties kunnen niet uitblijven en dat gebeurd dus ook niet. De jonge zwarte pompbediende bij het tankstation reageert nog voordat ik de auto tot stilstand heb gebracht. Misprijzend schudt hij zijn hoofd om mij vervolgens luid lachend mee te geven dat de All Blacks ook in 2011 geen wereldkampioen zullen worden (Zuid-Afrika pakte de wereldtitel in 2007). Hij lijkt volkomen zeker van zijn zaak. Het is het type supporter waarvoor ik grote waardering heb. Uiteraard geef ik hem mee dat het allemaal heel anders zal aflopen maar dat lijkt hem onmogelijk. ‘No baas, South-Africa will win the title again'. Ik laat het daar maar bij.

De Springboks waren overigens tot het wereldkampioenschap in 1995, georganiseerd door Zuid-Afrika, vooral het statussymbool van blank Zuid-Afrika. Rugby was van oudsher een sport die uitsluitend door de Afrikaners en Engelse Zuid-Afrikanen werd gespeeld. Zwarten werden niet tot de nationale selecties toegelaten terwijl ook Engelssprekende Zuid-Afrikanen nauwelijks een kans hadden om tot het nationale rugbyteam door te dringen. Rugby was een spel van de Boeren en van niemand anders. Jarenlang waren de nationale sportteams van Zuid-Afrika verstoken geweest van grote internationale ontmoetingen als gevolg van de wereldwijde (sport-)boycot. Met name in de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw was het land als gevolg van de felle protesten tegen de apartheid op tal van terreinen zeer geïsoleerd geraakt. Het wereldkampioenschap rugby vormde voor het Nieuwe Zuid-Afrika dus ook de gelegenheid bij uitstek om zich op een geheel andere wijze aan de wereld te presenteren. Het was Mandela zelf die de enorme strategische waarde van het evenement inzag. Hij was het die besefte dat de geliefde sport van de Afrikaners als politiek gereedschap ingezet kon worden juist op een moment dat de democratie nog zo breekbaar leek en de kans op een burgeroorlog niet denkbeeldig was. Het proces van verzoening was nog erg pril en er loerden vele gevaren. De moord op de populaire Chris Hani lag zwart Zuid-Afrika nog vers in het geheugen terwijl blanke extremisten in hoog tempo radicaliseerden en te pas en onpas met hun wapens zwaaiden. Mandela trotseerde de eigen boze ANC-aanhang die hem uitjouwde toen hij hen vroeg de Afrikaners hun rugby te gunnen en er zich zelfs als één natie achter te scharen. Mandela verwoordde zijn gevoel met de woorden ‘Richt je niet op hun verstand maar richt je op hun hart.' Tot dolle vreugde van de hele natie bereikten de Springboks de finale. Het werd een memorabele wedstrijd. Het vrijwel onverslaanbaar geachtte Nieuw-Zeeland was de tegenstander. Het Ellis Park stadion in Johannesburg was die dag volledig uitverkocht. Onder de aanwezigen was natuurlijk ook de vader van de nieuwe natie: Nelson Mandela. Bij die gelegenheid was het Mandela, hoe kan het ook anders, die voor de ogen van heel Zuid-Afrika en de wereld vlak voor de aanvang van de wedstrijd het speelveld betrad gekleed in het shirt van de Springboks. Het shirt met het nummer van aanvoerder François Pienaar. Nog niet eerder had een zwarte Zuid-Afrikaan dat shirt gedragen! Sinds die dag zijn de Springboks van (bijna) iedere Zuid-Afrikaan.Ook heel veelkleurlingen en zwarten hebben het team in hun hart gesloten. Een ding heeft die ontwikkelingen ontegenzeggelijk een stevige zet in de rug gegeven: de Springboks wonnen de finale na een bloedstollende verlenging van de All Blacks. Het was Mandela zelf die de trofee overhandigde aan aanvoerder Francois Pienaar van het winnende team. Het hele land vierde op uitzinnige wijze de overwinning mee. Zuid-Afrika was ook op sportief vlak teruggekeerd op het wereldtoneel en dat wilde iedere Zuidafrikaan weten. In 2009 werd dit bijzondere verhaal verfilmd door Clint Eastwood. De film kreeg als titel mee Invictus (Latijn voor ‘onoverwinnelijk').

In oktober 2007 wonnen de Zuid-Afrikaanse rugbyers verrassend hun tweede wereldtitel door in Parijs de Engelse Lions te verslaan. In de Zuid-Afrikaanse media was er echter niet alleen aandacht voor de uitstekende prestaties van de Springboks. Met name uit regeringskringen werd de nodige kritiek geuit op de samenstelling van de selectie. Van de vijftien Zuid-Afrikaanse basisspelers die het in de finale opnamen tegen de Engelsen waren er slechts twee zwart. De vier andere niet blanke selectiespelers zaten op de reservebank en kwamen niet in actie. Volgens veel vooraanstaande ANC-politici was het feit dat het team op deze wijze was samengesteld, zeventien jaar na de afschaffing van de apartheid, het bewijs dat die revolutie nog altijd niet was doorgedrongen tot deze van oorsprong blanke sport. Van de selectie was 19 procent niet-blank. Dat percentage strookte niet met de Zuid-Afrikaanse bevolking: 78 procent is zwart, 12 procent gekleurd en 10 procent blank. De regering wil dat terugzien in de selectie en op het veld. Bij het volgende WK moet driekwart van het team uit zwarten bestaan, is het voorstel, ongeacht de kwaliteit van de spelers. In rugbykringen werd schamper op de uitlatingen gereageerd. Volgens de sporters moeten politici van de sport afblijven. John Allan, zelf oud-international, wees er in een interview op dat de SARLA (South African Rugby Legends Association) verschillende projecten organiseert waarin veelal kansarme, zwarte jongeren worden betrokken bij de rugbysport. Talenten krijgen op die wijze de kans zich te onderscheiden en uiteindelijk misschien een plaats te veroveren in het nationale team. Allan: ‘Je moet kijken naar kwaliteit en niet naar huidskleur. De regering is bezig een omgekeerde apartheid door te voeren. Dat hebben we allemaal al een keer meegemaakt en dat willen we niet nog een keer. Over vier jaar bestaat 40% van het team uit zwarten. De mogelijkheden om door te dringen tot de nationale selectie worden beter. Sommige ontwikkelingen laten zich niet forceren. Het zou fijn zijn wanneer ook de politici zich dat wat vaker realiseerden.'

Deze keerliep het minder goed af voor de nationale trots van Zuid-Afrika. Zoals in 1995 verwacht werd wonnen de All Blacks nu wel. Zoals de laatste jaren overigens met grote regelmaat het geval is. Dat het rugby in Zuid-Afrika gestaag een ontwikkeling doormaakt richting een team dat een werkelijke afspiegeling vormt van de samenleving wordt bevestigd wanneer ik zorgvuldig de samenstelling van de selectie bekijk. Hoewel het sommigen nooit snel genoeg gaat is van een gestage transformatie op dit terrein zeker sprake.