Omdat de gemeente Culemborg, in de hoedanigheid van de Stichting Culemborg en Ontwikkelingssamenwerking, al enkele jaren ondersteuning biedt aan de organisatie Proudly Manenberg is het voor mij mogelijk om scholen in en uit te lopen die voor mij anders veel moeilijker toegankelijk zouden zijn geweest. Manenberg is een kleurlingen township op de Cape Flats die niet veel meer dan 25 kilometer ten oosten van Kaapstad ligt. Volgens de officiele statistieken wonen er in Manenberg ruim 70.000 mensen maar dat aantal zal in de praktijk als gevolg van de aanwezigheid van illegalen feitelijk rond de 90.000 inwoners liggen. Dat ik juist graag de scholen wil zien en met de leerlingen en leraren wil praten heeft alles te maken met het feit dat de berichten over de toestand van het onderwijs in met name de townships zorgwekkend is.

Wanneer ik het kantoor van de directeur van een van de basisscholen binnenloop wordt mij meteen duidelijk dat ik nog even geduld moet hebben. Er is vannacht weer ingebroken in de school en directeur Frans (‘Ik heb geen idee over de hoeveelste inbraak dit gaat want ik tel ze niet meer') is druk doende de politie nader te informeren over het nachtelijke bezoek. Ik hoor hem met verbazing in zijn stem zeggen dat deze keer het natuurkundelokaal is leeg gehaald. Dat was nog niet eerder gebeurd. Hij lijkt nauwelijks te kunnen begrijpen wat je nu toch met de inventaris van een natuurkundelokaal moet beginnen. Een gedachte die ook mij niet vreemd is.

Wanneer de politie is verdwenen drukt Frans mij stevig tegen zijn niet geringe borst, we hebben elkaar al eerder ontmoet en toen ontdekt dat we beide van rugby houden en dat schept tussen sommige mannen een onverbrekelijke band, om vervolgens te verzuchten dat hij zich meent te herinneren dat ik bij een vorig bezoek ook al heb moeten wachten op de afwikkeling van een inbraak. Ik kan helaas alleen bevestigend knikken.

‘Dit is dus wat onze kinderen dag-in dag-uit meekrijgen' vervolgt Frans terwijl hij neerploft achter zijn bureau waarop zich de administratie van de laatste tien schooljaren volledig ordeloos lijkt te hebben opgestapeld, ‘wetteloosheid, een machteloze en incompetente politie en steeds weer worden die dingen gestolen waarmee we hen beter onderwijs zouden kunnen geven. En dat in een omgeving waar al nauwelijks sprake is van een leercultuur. Veel van de ouders van deze kinderen zijn zelf opgegroeid in de jaren zeventig en tachtig en hebben meer gedemonstreerd dan geleerd. Een niet onaanzienlijk deel van hen is analfabeet en uiteraard werkeloos. De dieven zijn de jongens die je hier op straat ziet rond hangen. Dat is toch vreselijk?!'

Ik kan wederom slechts instemmend knikken alvorens hem te vragen of dit alles nu alleen de zwarte scholen in het land treft.

‘Ja, het gaat op de van oorsprong blanke scholen veel beter. Iedereen dit het zich in een township kan veroorloven, en die groep groeit natuurlijk ook, stuurt zijn of haar kind naar een voorheen blanke school. Dat maakt het allemaal nog veel tragischer want dat zijn vrijwel altijd de meest getalenteerde en meest ambitieuze zwarte leerlingen. Wij blijven met de kansarme kinderen zitten. En juist hier is goed onderwijs essentieel om de jongeren weg te kunnen houden uit de cyclus van armoede, uitzichtloosheid en criminaliteit.'

‘Welke andere redenen zijn er aan te wijzen voor het succes van die gemengde scholen?', vraag ik op het moment dat ik aan Frans zie dat hij verder wil met een andere klus.

‘De school in het overwegend blanke en rijkere Pinelands, hier niet zo ver vandaan, ademt in alles de erfenis van een comfortabel verleden. Een prachtig koloniaal gebouw, schitterende tuinen en een hoeveelheid goed onderhouden sportvelden en zelfs een eigen zwembad. Sinds 1991 kan iedereen ongeacht zijn of haar kleur naar die school maar dan moet je wel de ouderbijdrage kunnen betalen. En daar zit nu het verschil. Met die gelden kunnen ze op die scholen meer leerkrachten aantrekken dan mogelijk zou zijn geweest op basis van dat wat ze van de overheid krijgen. Met dat geld kun je nieuwe boeken kopen, andere lesmaterialen vervangen en investeren in sportuitrustingen. En die randvoorwaarden maken het mogelijk om de beste leraren aan te trekken. Zoals ik al zei; ook de zwarte middenklasse stuurt zijn kinderen naar deze scholen omdat het niveau er veel hoger ligt dan in de scholen in de townships.'

‘En de rol van het ANC in dit alles ?‘ vraag ik op de toon van de interviewer die het antwoord al kent.

‘Een pijnlijke vraag. Beleidsplannen zijn er meer dan voldoende maar in de praktijk wordt er veel te weinig gedaan. Op de ministeries worden alleen plannen gemaakt en kent vrijwel niemand de praktijk, in de provincies zijn er nauwelijks bekwame ambtenaren om het beleid te vertalen naar de noden van de scholen en in de scholen is er vrijwel geen schoolleider die weet hoe hij een school efficiënt moet leiden. Er zijn gevallen bekend van provincies die aan het eind van het schooljaar miljoenen aan onderwijsgelden naar de overheid hebben teruggestort omdat men niet in staat was het geld op een verantwoorde manier uit te geven. De leerkrachten zijn niet gemotiveerd en de discipline is ver te zoeken. Leerkrachten praten hier doorgaans alleen over de hoogte van hun salaris, dat volgens hen veel te laag is, maar denken nauwelijks mee over de vraag hoe we ons onderwijs kunnen verbeteren. Dat mag ik alleen doen maar dat kan ik natuurlijk niet alleen. Veertig jaar geleden waren leerkrachten meer betrokken op hun taak dan nu het geval is. Een totale mentaliteitsverandering is nodig op alle niveaus en aan dat proces zou het ANC dus leiding moeten geven.'

Later die middag wandel ik nog even over het terrein van een van de Highschools in Manenberg. Wanneer ik besluit een plas te gaan doen in het toilettenblok van de leerlingen stormt er een leraar op mij af om mij daarvan te weerhouden. ‘Daarbinnen is niets meneer. Vorige week zijn alle toiletpotten, stortbakken, waterleidingen, wasbakken en de verlichting gestolen. De dieven waren ook al begonnen met de sloop van het dak maar ze zijn blijkbaar gestoord bij hun werkzaamheden en er vroegtijdig vandoor gegaan.'

Ik kijk hem verbijsterd aan en doe geen plas. De zorgen zijn inderdaad heel groot.