Op excursie in Khayelitsha

Ik begin de dag met een ontbijt in Simonstad dat is vernoemd naar gouverneur Simon van der Stel (1639-1712). De VOC koos al in 1741 voor deze plek aan de oostkust van het Kaapschiereiland om er een haven aan te leggen. Een marinebasis is Simonstad nog steeds. Voor de rest heeft het stadje weinig te bieden. Ik ben hier omdat ik een bezoekje wil brengen aan Boulders Beach. Sinds 1982, toen pas arriveerden hier de eerste pinguïns, kun je daar vele duizenden Afrikaanse pinguïns bewonderen. Mij is al snel duidelijk dat de beestjes volledig zijn gewend aan de dagelijkse stroom toeristen. Wanneer ik foto's maak heb ik de stellige indruk dat deze pinguïns voor mij poseren.

Voordat ik mijn reis in oostelijke richting langs de zogenaamde tuinroute voortzet wil ik eerst een bezoek brengen aan de grootste zwarte township op de Cape Flats; Khayelitsha. In ‘Khaya' heb ik een slaapplaats gereserveerd bij Vicky's Bed & Breakfast. ‘Het kleinste hotel ter wereld' volgens Vicky's reclamefolders. In Khayelitsha heb ik de beschikking over een gekwalificeerde gids. Mvuyisi is samen met zijn jeugdvriend Loyisi een eigen toeristenbureau begonnen. Mvuyisi heeft het onderwijs achter zich gelaten en is vandaag de man die mij de intrigerende wereld van de township zal binnen leiden. Ik neem daarmee de raad die mij gevraagd en ongevraagd al zo vaak is gegeven uiterst serieus: een township bezoek je als blanke toerist niet op eigen gelegenheid. Dat doe je overigens niet alleen uit veiligheidsoverwegingen maar nog veel meer vanwege het feit dat je de bijzondere plekken nooit zelf zult ontdekken. Khayelitsha is de grootste township van Kaapstad, 35 kilometer ten oosten van de stad, maar het is vrijwel onmogelijk om te achterhalen hoeveel mensen hier nu precies wonen. Al mijn speurwerk levert niet meer op dan dat er 800.000 tot 1,5 miljoen mensen een plek hebben gevonden op deze plek in de Cape Flats. Ik neem zonder meer aan dat het werkelijke aantal inwoners richting het hoogst vermelde aantal gaat. Overal in Zuid-Afrika wonen heel veel illegalen en zij komen sowieso in geen enkele statistiek voor.

Mvuyisi bevestigt mijn vermoeden. ‘Er komen maandelijks minimaal 10.000 nieuwe bewoners bij,' zegt Mvuyisi. ‘Afrikaanse broeders (Mvuyisi is zelf een Xhosa uit de Oostkaap) uit heel Zuidelijk Afrika en voornamelijk Zuid-Afrikanen uit de Oostkaap en Kwazulu-Natal. Allemaal zijn ze op zoek naar een betere toekomst. Zij wonen in wat wij de ‘informal settlements' noemen. Ze bouwen in een dag een eigen huisje. Die huisjes worden van wat balken en golfplaten gemaakt. Die worden tegenwoordig kant en klaar te koop aan geboden in de township. Voor minder dan 1000 Euro heb je dus een huis.'

‘Maar dan heb je nog geen werk', zeg ik. Het is meer een constatering dan een vraag.

‘Dat klopt. Er zijn delen van Khayelitsha waar de werkeloosheid 60% bedraagt. Je begrijpt welke problemen dat allemaal veroorzaakt. Toch zie je steeds meer dat mensen zelf iets proberen op te zetten waarmee je een heel klein beetje geld kunt verdienen.'

‘Waar moet ik dan aan denken', vraag ik.

‘Traditioneel heb je de shebeens (een township kroeg) en de spaza shops (informele winkeltjes waar je levensmiddelen e.d. kunt kopen). Nu zijn er ook mensen die handelen in tweedehands bouwmaterialen, er zijn tientallen kappers en plekken waar je kunt telefoneren. De markt is heel scherp onder de verschillend groepen verdeeld: Nigerianen handelen in mobiele telefoons, Somali?rs verkopen levensmiddelen en Xhosa braden en verkopen vlees. Ieder zijn eigen handel en specialisme.'

Khayelitsha is tot bij de kustlijn geheel omgeven door zandduinen maar paradijselijk is de aanblik absoluut niet. Vanaf 1960 groeiden alle aangewezen woongebieden voor zwarten en kleurlingen op de zandvlakten ten oosten van Kaapstad als kool. Crossroads, Lyanga (‘Zon'), Gugulethu (‘Onze Schat'), Nyanga (‘Maan'), Philippi en Khayelitsha (‘Ons Nieuwe thuis') hebben naast Mitchell's Plain en Manenberg, dat bestemd was voor kleurlingen, hun ontstaan aan het apartheidsbewind te danken. Nog steeds zijn de kleurlingen townships duidelijk gescheiden van de zwarte townships. Een brede strook duinen begroeid met struiken vormt de grens. De strook niemandsland wordt met name door de Xhosa gebruikt voor de initiatie rituelen, de zeer pijnlijke besnijdenis is het meest bekende en meest beruchte onderdeel van deze eeuwenoude traditie, die jonge mannen dienen te doorstaan. In dit verstedelijkte gebied zijn geen gebieden meer waar je dit min of meer in afzondering en ongestoord kunt doen.

Terwijl we door de straten van Sector B lopen zie ik hoe een bouwsel ter grote van een bushokje dienst doet als slagerij.

‘Dat is niet zomaar een slagerij', zegt Mvuyisa wanneer hij opmerkt dat men aandacht wordt getrokken door de enorme zwarte vaten waaruit rook opstijgt. ‘Hier worden uitsluitend schappenkoppen gestoomd, geroosterd en verkocht. De afgehakte koppen worden door velen van ons als een delicatesse gezien. De koppen worden hier in twee helften gezaagd en daarna bereid. Je kunt de kop mee naar huis nemen maar ik ga hier meestal met mijn vrienden heen om er hier een op te eten. Dan drinken we een biertje en praten wat. Echt heerlijk, hoor!'.

Hoewel ik geen enkele reden heb om aan Mvuyisi's woorden te twijfelen krijg ik er niet meteen trek van.

Naast de slager heeft een ander in een in vele spetterende kleuren geschilderde container een kapsalon ingericht. De kapper is een Ghanees. De man die tweedehands meubels verkoopt heeft zijn handel op straat uitgestald. De handelaar komt uit Burundi. Enkele stapels gebruikte banden en een kist gereedschap wijzen er op dat zich hier een openlucht garage bevindt. De eigenaar kan zijn spullen in ieder geval nergens opbergen want er is niets om zijn spullen in op te slaan. In het stof zie je overal olieresten. Kinderen voetballen op een open vlakte waar de wind vrij spel heeft. Langs een van de lange doorgaande wegen richting Kaapstad wordt handel gedreven in bouwmaterialen. In dit geval gaat het echter uitsluitend om tweedehands materialen. Iedere golfplaat, iedere deur en iedere willekeurige balk of stuk glas komt in aanmerking voor hergebruik. Ik moet onwillekeurig ook even denken aan de gesloopte toiletten op de school in Manenberg die ik afgelopen week bezocht. Staan die toiletpotten hier ook tussen?

Deze excursie ook maken? Neem contact op met Mvuyisi Mbono en/of Loyisi Mfuku; 16 Solplaatjie. Khayelitsha, Cape Town. South Africa. Tel no.: 0835276214. Cell no.: 0835276214