Op een klein uurtje rijden van Kaapstad bevindt zich in zuidelijke richting Kaap de Goede Hoop. Deze Kaap wordt nogal eens verward met de nog weer enkele kilometers verder gelegen Kaap Punt (Cape Point), 34° 21' 24' zuiderbreedte, 18° 29' 51' oosterlengte, dat het meest zuidelijke puntje vasteland van het continent vormt. Wanneer ik arriveer bij de Goede Hoop is er net een tweetal bussen met toeristen het weggetje naar de kust ingereden. Ik besluit de auto daarom wat verder weg te parkeren en de tocht naar de rotsen die de Kaap vormen verder te voet af te leggen. Ik zie van verre hoe de toeristen zich verdringen voor het bord dat aangeeft waar zich de Kaap bevindt. Het is een van die plekken op aarde waar iedereen middels een foto vastgelegd wil zien dat men er ooit was. Mij lijkt het bord overigens vrij willekeurig te zijn neergezet want niets wijst er op dat de Kaap nu juist precies hier ligt. Op een zonovergoten dag als vandaag is het nauwelijks voorstelbaar dat het hier, wanneer de zuidooster boven dit deel van de Kaap waait, flink kan spoken. Op die dagen hangen boven de Tafelberg inktzwarte wolken en rollen er machtige golven richting de kust. Deze golven ontstaan uit de botsing tussen twee tegengestelde stromingen in de beide oceanen die Afrika's west- en oostkust omspoelen en elkaar voor Kaap Punt ontmoeten. Wanneer de wolken zo dicht zijn dat ze de zon afschermen wordt dat de ‘zwarte' zuidooster genoemd. Deze zuidooster heeft in de geschiedenis van de Kaap een niet onbelangrijke rol gespeeld. Het was namelijk deze ontembare storm die de Portugezen Bartolomeus Dias en Vasco da Gama, die hier als eersten landden, deden besluiten dit land verder links te laten liggen om vervolgens verder te zeilen naar het kleine koraaleiland Mozambique en het verderop aan de oostkust gelegen Sofala. Daar richtten zij hun bevoorradingsbases in en zeilden zij met de passaatwind in de rug de Indische Oceaan over. De Kaap viel ten prooi aan de protestantse noordelingen uit Holland en daarmee werd de geschiedenis van Afrika in een heel andere richting gebogen. Allister Sparks heeft het in zijn boek De kust van de Goede Hoop zelfs over een ‘noodlottige wind'. Hij schrijft over die periode: ‘Als de Portugezen zich hier hadden gevestigd, zouden de Afrikaners - en daarmee ook de door hen ontwikkelde apartheidsideologie - nooit hebben bestaan. Er zou dan wellicht een aan mineralen rijke Republica de Boa Esperance tot ontwikkeling zijn gekomen, een soort tweede Brazilië, waarvan de samenleving werd gekenmerkt door rassenintegratie, in plaats van een staat die voor de hele wereld een symbool van segregatie werd. ...' Sparks betoogt dat de Hollanders zeker niet de enige Europese kolonialen waren die zich superieur voelden aan de mensen met een andere huidskleur. Wel stelt hij dat de rooms-katholieke en protestantse koloniale machten een heel eigen en ander stempel hebben gedrukt op de samenlevingen waarover zij als koloniale heerser de macht uitoefenden. We kunnen in ieder geval vaststellen dat de Portugezen en Spanjaarden, hoe zwart ook de historische staat van hun slavernij was, nergens een rassenscheiding als hun erfgoed hebben achtergelaten.

En dan te bedenken dat het allemaal begon met peper. Peper en de Turkse overwinning in Constantinopel in 1453. Na die Turkse overwinning was de handelsroute over land naar de Oosterse specerijenlanden afgesloten en werden Europese handelaren gedwongen in zowel westelijke als zuidelijke richting op zoek te gaan naar alternatieve routes. Het was Vasco da Gama die in 1497 de route rond Kaap de Goede Hoop ontdekte. Het is hoe dan ook opmerkelijk dat het nog anderhalve eeuw zou duren voordat de Hollanders zich op de Kaap vestigden. Toen Jan van Riebeeck in de lente van 1652 uitvoer naar de Kaap was Amsterdam het grootste handelscentrum van Europa, en misschien zelfs wel van de wereld, en was zijn opdrachtgever, de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC), de machtigste handelsonderneming ter wereld. Van Riebeeck liet met zijn kleine vloot van drie schepen, de Goede Hoop, de Reyger en de Dromedaris, op 6 april 1652 het anker vallen in de Tafelbaai. Dat van Riebeeck werd gestuurd door een handelscompagnie wordt door velen gezien als een verklaringsgrond van de ontwikkeling van de Afrikaner psyche. Zijn instructies waren helder: de VOC was niet op zoek naar een kolonie maar naar een steunpunt dat haar door scheurbuik geteisterde schepen op de handelsroute naar de Oost met verse groenten en fruit en vers vlees kon bevoorraden. Bemoeienis met de bewoners van het land moest bij voorkeur tot een minimum worden beperkt. Daarmee werd een nederzetting gesticht die zich niet tot nauwelijks met Afrika vereenzelvigde. Het leek de VOC het best wanneer het Kaapschiereiland zich zou ontwikkelen tot een Europees eiland, gescheiden van het vasteland van Afrika. In die zin is het ook niet verwonderlijk, maar wel heel typerend voor de geest van de VOC, dat de Khoikhoi in officiële stukken van de Compagnie uit die tijd werden omschreven als ‘buitenlanders'. Buitenlanders in hun eigen geboorteland dat na 1652 een stukje Europa was geworden. De ironie van de geschiedenis wil nu dat deze mensen, die dus helemaal niet de bedoeling hadden om te blijven, zich in de loop van de eeuwen die volgden hebben ontpopt tot de meest permanente en volharden kolonisten die je in historie van Afrika kunt vinden. Hun banden met Europa sneden zij radicaal door. Deze ‘Afrikaners', zoals zij zichzelf al spoedig noemden, ontwikkelden een nieuwe taal die zij ‘Afrikaans' noemden, maar bleven zichzelf los zien van Afrika en zijn bevolking. In de loop van de eeuwen die volgden zou zich, geheel in stijl met de Afrikaanse traditie, een soort blanke Afrikaanse stam ontwikkelen die zich in haar isolement warmde aan een strijdbaar individualisme. Dat de vele zwarte stammen, waarmee de Afrikaners zoveel als mogelijk het contact vermeden, uiteindelijk in botsing zouden komen met deze trotse, zelfverzekerde, koppige en onverdraagzame blanken stond natuurlijk al vanaf het begin vast. Na 1652 was het wachten slechts op het wanneer, waarom, waar en hoe. Wat Kaap de Goede Hoop betreft: toen de bussen waren vertrokken kon ook ik even tegen het bord leunen en de noodzakelijke foto laten maken. De foto voeg ik uiteraard toe. Ik was er ook!