In Zuid-Afrika vind je miljoenenmeters muur en hekwerk. In bijvoorbeeld Oranjezicht is er geen vrijstaand huis te vinden dat niet ommuurd is. Overal zie ik degelijk hekwerk voor de ramen en rollen prikkeldraad op de muren en schuttingen. Niet zelden bevinden zich op de muren ook nog draden waarop 9000 volt staat en dat alles uitsluitend om de boze en gewelddadige wereld buiten te sluiten. Deze, voornamelijk blanke, middenstandswijk in Kaapstad vormt geen uitzondering op het beeld dat je in het hele land aantreft. Overal hangen de bordjes met Armed Response duidelijk zichtbaar aan de hoge muren en puntige hekken. Zuid-Afrika is één van de vijf landen wereldwijd waar de georganiseerde misdaad een negatief effect heeft op de economie. Wanneer je een bloeiende bedrijfstak zou moeten aanwijzen, waar overigens vooral veel zwarten hun brood verdienen, dan is het wel de beveiligingsindustrie. Hier, anders dan in bijvoorbeeld Nederland, zijn de werknemers van particuliere beveiligingsdiensten, soms zelfs zwaar, gewapend. Zonder die wapens zouden ze bij voorbaat kansloos zijn tegen de goed georganiseerde en gewapende bendes. De overheden zijn niet in staat voldoende politiediensten te leveren en leggen daarom ook zonder morren de beveiliging in handen van particulieren die veelal ook arrestatiebevoegdheden hebben.

Misdaad wordt in Zuid-Afrika sinds het einde van de apartheid, naast de Aidsepidemie, als een nationale crisis beschouwd. In 2008 werden er bijna 22.000 mensen vermoord in Zuid-Afrika. Dit komt neer op ruim 60 moorden per dag. Alleen in Colombia werden in dat jaar nog meer mensen vermoord. Even triest zijn de cijfers van het aantal geregistreerde verkrachtingen. Dat waren er ruim 50.000 en daarmee staat Zuid-Afrika wereldwijd op de tweede plaats na de Verenigde Staten. De meest zorgwekkende cijfers vind je in de provincies Gauteng, waar Johannesburg en Pretoria liggen, en Westkaap. Johannesburg wordt in diverse internationale media ook wel de moordhoofdstad van de wereld genoemd en dat is natuurlijk geen kwalificatie om trots op te zijn. Gevolg van dit alles is dat de hogere- en middenklasse wegtrekt uit de steden en gaat wonen in veelal afgesloten buurten in de buitenwijken. Uit de migratiecijfers van de laatste jaren blijkt dat steeds meer mensen nog ingrijpender maatregelen nemen om de onveiligheid te ontvluchten. Veel mensen trekken weg uit Zuid-Afrika om hun heil te zoeken in de Verenigde Staten, Europa, Canada, Nieuw-Zeeland en Australië. Die migranten zijn uiteraard voornamelijk blank. In 1994 woonden er 5,2 miljoen blanken in Zuid-Afrika waaronder 3 miljoen Afrikaners. In de periode 1995-2005 kromp de blanke bevolking van 5,1 miljoen naar 4,2 miljoen. De mensen die vertrokken waren vrijwel in alle gevallen (hoog) geschoolde Zuid-Afrikanen. De schade die dat de economie heeft berokkent behoeft geen betoog.

In de keuken bij Gael en Tony spreek ik tijdens het ontbijt met Jimmy Sparks. Jimmy, een voormalig politieman, werkt nu voor een beveiligingsbedrijf. Zijn bedrijf beveiligt ook het pension van mijn gastvrouw en gastheer. Nu zijn nachtdienst er op zit komt hij bij Gael en Tony een kop koffie drinken. Dat doet hij iedere week minimaal een keer.

‘Ik ben bij de politie weggegaan omdat het steeds moeilijker werd om je werk goed te doen. Er zijn de laatste jaren als gevolg van reorganisaties heel veel banen verloren gegaan. Daarnaast lijdt het corps onder de zware corruptie en de onvoldoende kwaliteit van politie opleidingen. De politie kan grootschalige rellen zelf vaak niet meer aan en roept met grote regelmaat het leger te hulp. De regering heeft de neiging de zaken te bagatelliseren. Niet zelden krijgen de media de schuld van de toenemende angst onder de mensen.'

‘De misdaadstatistieken spreken toch duidelijke taal,' zeg ik.

‘Cijfers kun je eenvoudig manipuleren,' zegt Jimmy met een brede glimlach. ‘Nog onlangs beweerde de regering dat de criminaliteit in Zuid-Afrika was gedaald. Na zorgvuldige bestudering van alle cijfers bleek dat in 2008 sprake was van een minder hoge stijging van tal van geweldsdelicten dan het jaar daarvoor. Om de zaken zo gunstig mogelijk af te schilderen werd in de conclusies aangegeven dat de cijfers in 1998 en 2003 nog hoger lagen maar je begrijpt dat het gevoel van onveiligheid bij de Zuid-Afrikanen door dit soort retoriek niet afneemt.'

‘Is er ergens licht te zien aan het eind van deze tunnel,' vraag ik terwijl Jimmy zichzelf nog eens koffie inschenkt.

‘De enige kans op herstel is een groei van die economie maar die moet dan wel gepaard gaan met groei van de werkgelegenheid van de armsten. Na de afschaffing van de apartheid in 1994 kunnen zwarten zich vrij bewegen. Er zijn toen heel veel arme mensen uit de thuislanden naar de steden gekomen. Dat proces is nooit gestopt. Tel daar de Zimbabwanen en al die andere illegale immigranten bij en je begrijpt dat de problemen groter en groter worden. De werkloosheid in die voorsteden is gigantisch. Heel nauwkeurig zijn de cijfers op dit gebied niet maar het gaat om werkloosheidspercentages van soms wel meer dan 50%. Die mensen hebben geen inkomen en hun kinderen zijn de nieuwe kanslozen. De criminaliteit is daardoor snel toegenomen terwijl de politiebewaking afnam.'

‘Dan ligt een belangrijk deel van de oplossing dus bij het onderwijs,' mompel ik meer tegen mijzelf dan tegen Jimmy.

‘Ja, dat maakt het probleem nu juist zo gecompliceerd. Een moderne economie vergt meer en meer goed opgeleide mensen. Zuid-Afrika kan niet concurreren met veel van de Aziatische economieën wanneer het gaat om de laagst betaalde banen. Wij moeten aansluiting vinden bij de middengroep maar dat vergt geschoolde arbeiders. Tijdens de apartheid zijn al die miljoenen zwarten echter bewust niet tot nauwelijks geschoold. Het klinkt vreselijk maar die generaties zijn in dit opzicht feitelijk al verloren gegaan. De jonge generatie moet beter worden opgeleid, en dat gebeurt ook wel, maar dat kost tijd en heel veel geld. En dat geld is er dus niet in voldoende mate.'

Na het ontbijt brengt Jimmy mij in vijf minuten de fijne kneepjes bij uit het handboek Hoe kun je een overval voorkomen? Het is goed bedoeld maar ik merk dat ik mij er niet veel zekerder door ga voelen. Dat ik moet oppassen wist ik al lang.

Gelezen (september 2010) in de Cape Times. Voor het eerst in zeven jaar is het aantal gepleegde moorden in Zuid-Afrika gedaald. De minister van Justitie is daar erg blij mee vooral omdat dit nu precies de categorie is ‘...waarmee je niet kunt frauderen'. Lijken kun je namelijk vrij nauwkeurig tellen. Minder fraaie cijfers waren er ook te melden. Het aantal sex- en met name drugs-gerelateerde misdrijven, vooral verkrachtingen en inbraken, is verder toegenomen. Drugs gerelateerde criminaliteit is in de townships endemisch. In de township Nyanga, recordhouder op de Cape Flats, worden jaarlijks bijna 300 moorden gepleegd. Om de toeristen gerust te stellen wordt daar steevast aan toegevoegd dat de slachtoffers elkaar in ruim 90% van de gevallen kenden. Of die mededeling heel veel twijfelaars over de streep zal trekken durf ik te betwijfelen. De criminaliteit schaadt in ieder geval ook het toerisme, en dus de economie, enorm. Of het zo goed verlopen WK daar verandering in gaat brengen zal de komende jaren moeten blijken. Sommige beelden en oordelen zijn heel hardnekkig. Net zo hardnekkig als de criminaliteit in Zuid-Afrika.