Ik ben op het verkeerde moment in Durban (provincie KwaZulu-Natal) aangekomen. Eens in de 2,5 jaar komt iedereen die binnen het regerend African National Congress (ANC) ook maar iets te zeggen heeft bijeen om de koers van de partij te bespreken. Het betekent dat de stad in rep en roer is en dat vijf dagen lang. Vrijwel ieder bed is bezet en alle media zijn op volle oorlogssterkte uitgerukt om dagelijks live verslag te kunnen doen van alle verwikkelingen. Een conferentie in Zuid-Afrika, men is er dol op, neemt zelfs op lokaal niveau al gauw drie dagen in beslag dus landelijk zijn daar zeker vijf dagen voor nodig.

Het ANC regeert in Zuid-Afrika sinds de eerste democratische verkiezingen in 1994 feitelijk alleen het land. Wel wordt er steevast nauw samengewerkt met de machtige vakbond COSATU en de Zuid-Afrikaanse communistische partij (SACP). Regeringsverantwoordelijkheid nemen deed de partij sinds het formele afscheid van de apartheid steeds nadat de partij een overweldigend percentage van de stemmen had binnen gehaald. Tijdens de laatste verkiezingen in 2009 haalde het ANC nog 65,9% van de stemmen. In 2004 was dat percentage echter nog 69,7% en niet alleen die afname stemt tot zorg. De bevrijdingsbeweging die in 1994 als grote morele overwinnaar over de apartheid triomfeerde is in de ruim vijftien jaar dat het nu de macht heeft heel veel van haar glans verloren. De gouden dagen van de reeds bij leven heilig verklaarde Mandela, die voor velen het synoniem was aan het ANC, zijn al lang geschiedenis. Wanneer ik op het Internet ‘ANC corruption' intik kom ik tot 1,1 miljoen hits. Zowel binnen als buiten Zuid-Afrika wordt het ANC anno 2010 vooral geassocieerd met fraude, corruptie en onbekwaamheid. Een partij op weg een partij te worden die zich niet meer weet te onderscheiden van de zo vele andere Afrikaanse bevrijdingsbewegingen die de idealen hebben verraden en hun volken ten gronde hebben gericht. Het aantal afschrikwekkende voorbeelden (Frelimo in Mozambique, SWAPO in Namibie en vooral Zanu-PF in Zimbabwe) is groot. Vlak voordat Jacob Zuma in 2009 tot derde president van Zuid-Afrika werd gekozen liepen er nog zestien (16!) aanklachten tegen hem. De aard van die aantijgingen? Belastingontduiking, corruptie, fraude, afpersing en witwassen. Tot een rechtszaak kwam het nooit. Dat justitie onder zware politieke druk (lees: ANC) heeft afgezien van vervolging staat in Zuid-Afrika voor velen vast maar is nooit bewezen. Corruptie, fraude en misbruik van de eigen machtspositie zijn in Zuid-Afrika al jaren dagelijks voorpaginanieuws. De stroom aan nieuwe aanklachten is de laatste jaren alleen maar groter geworden. Omdat het ANC in alle bestaande bestuurslagen vrijwel alle posities inneemt betreft het dus ook bijna altijd ANC'ers. Het ANC is er door beschadigd, het morele gezag van de partij is ernstig uitgehold en de beweging is nu voortdurend onderwerp van zware kritiek.

Wat is er te zeggen over de oorzaken? Volgens deskundigen ligt de voornaamste oorzaak in het verleden. De top van het huidige ANC wordt nog altijd gevormd door mensen die een rol hebben gespeeld in the struggle. Zij waren het die decennia lang, niet zelden ook buiten Zuid-Afrika als banneling, de vrijheidsstrijd voerden of hun leven voor een belangrijk deel in de gevangenis doorbrachten. Hun leven bestond uit het uitvoeren van geheime operaties en ze ontdoken waar mogelijk de wet. Dat was een levenshouding. Maar nu moeten ze zich ethisch verantwoord gedragen, een land regeren, zich aan de wet houden en leven als nette burgers. Dat wringt. Corruptie ligt overal op de loer. De oude kameraden van weleer vergeten elkaar nu natuurlijk niet. Vriendjes worden beloond met belangrijke posities en dat ongeacht of zij over de juiste kwaliteiten beschikken om zo'n baan werkelijk inhoud te geven. Vrijwel geen enkele oud-strijder heeft de opleiding en kwalificaties om een staatsbedrijf of departement te leiden. Het gevoel dat bij het ANC sterk overheerst vind je in vrijwel iedere publicatie die daarover is verschenen terug: ‘Nu zijn wij aan de beurt!' ‘It's payback time'. Het meest gebruikte citaat in deze context komt van voormalig presidentieel woordvoerder Smuts Ngonyama: ‘Ik heb niet gevochten om arm te blijven'. Dankzij het economische beleid van Black Economic Empowerment (BEE) worden ‘zwarte' bedrijven door de overheid ook grote voordelen geboden. Er is inmiddels een niet gering aantal ANC'ers dat multi-miljonair is geworden als gevolg van de mogelijkheden die BEE biedt. Dat hoeft lang niet altijd samen te gaan met corruptie maar het is toch een bron van wrijvingen in een partij die aan de linkerzijde ook nog altijd bestaat uit communisten en heel sterke vakbonden die nog dagelijks de sociale revolutie prediken. De jongerenafdeling van het ANC pleit al jaren krachtig voor nationalisatie van de mijnen (6-7% van het BNP) en wil ook dat de landhervormingen sneller worden doorgevoerd. Dit alles ondanks het feit dat de geschiedenis overal in deze wereld leert dat nationalisatie van dit soort bedrijven uitsluitend leidt tot productieverlies en geringer rendement. Het ANC kent inmiddels heel wat leden die deel uitmaken van de raden van bestuur van deze ondernemingen. Het zijn zonder uitzondering de nieuwe rijken. De jeudliga wortelt echter vooral in de arme townships. Daar waar de helft van de bevolking werkeloos is, criminaliteit voortwoekert en drugs- en alcoholmisbruik aan de orde van de dag zijn.

De geschiedenis van de Afrikaanse bevrijdingsbewegingen leert dat zij doorgaans zo'n 30 tot 40 jaar kunnen teren op hun overwinning. Gedurende die tijd slikt het volk vrijwel alles en zal het trouw zijn stem uitbrengen op hen die de vrijheid brachten. Het ANC lijkt dus nog wel even de tijd te hebben. Toch zijn er echter tekenen dat de geschiedenis in Zuid-Afrika zich wellicht in dit geval niet zal herhalen. Steeds krachtiger en frequenter zijn de protesten die komen van de kant van de allerarmsten en meest kanslozen. Protesten tegen de slechte woonomstandigheden, het ontbreken van werk, het slechte onderwijs, de teruglopende kwaliteit van de gezondheidszorg en het voortdurende onvermogen van het almachtige ANC om daarin verandering aan te brengen. Dat alles naast de zichtbare zelfverrijking van de ANC-top kan er voor zorgen dat het ANC niet nog eens twintig jaar vrijwel automatisch kan rekenen op 60-70% van de stemmen. Het is voor een democratie uiteindelijk misschien ook wel veel wenselijker wanneer je steeds weer dag-in-dag-uit de stemmen moet verdienen door NU te presteren,beleid te maken en het uit te voeren. Het ANC is niet de enige rechtmatige eigenaar van Zuid-Afrika. Zuid-Afrika is van de 50 miljoen mensen die er wonen.

Het meest recente ‘schandaal'? Winnie Mandela-Madikizela is namens het ANC gekozen in het parlement. De laatste 18 maanden heeft ze geen enkele zitting van het parlement of welke daaraan verbonden commissie dan ook bijgewoond. Ze heeft het naar eigen zeggen veel te druk met andere zaken. Jaarlijks ontvangt Winnie 800.000 Rand (75.000 Euro) voor haar parlementaire werk. Het is deze minachting voor het parlement en dus de democratie die het ANC uiteindelijk zal opbreken. Voor de goede orde: Winnie is zeker niet het enige ANC-parlementslid dat vrijwel altijd schittert door afwezigheid.