In de cultuur van de Palestijnse vluchtelingen neemt de sleutel een heel belangrijke plaats in. Na het gedwongen en niet zelden gewelddadige vertrek uit hun woningen in de oorlogen van 1948 en 1967 restte de Palestijnen niet veel anders dan hun woningen af te sluiten en de sleutels mee te nemen. Natuurlijk, zo nam men toen aan, was deze nachtmerrie van voorbijgaande aard en zou men weer naar hun huizen terugkeren. We weten nu dat het heel anders is gelopen. Velen rest, ruim 60 jaar na de verdrijving van hun geboortegrond, niet veel meer dan die inmiddels verroeste sleutels. En ook aan het bezit van die sleutels hecht niet iedereen meer evenveel waarde.

De Palestijnen die uit hun woonomgeving (voornamelijk uit de westelijke kustvlakten van Israël) werden verdreven stopten niet bij de Jordaan maar zochten ook hun toevlucht in het koninkrijk Jordanië. De tienduizenden vonden daar aanvankelijk onderdak in tentenkampen, onder andere ook rond de hoofdstad Amman, waar de Verenigde Naties zich over hen ontfermden. Die tentenkampen van toen zijn vrijwel overal op de Westelijke Jordaanoever en in Jordanië verdwenen. Veel van de plekken waar de tenten ooit stonden zijn inmiddels nauwelijks nog te onderscheiden van de andere wijken van de steden die ooit vluchtelingen opvingen. Alleen voor hen die veel meer weten over het leven in de vluchtelingenkampen is zo’n plek anno 2010 nog als zodanig herkenbaar maar tot die groep kan ik mij niet rekenen. De tenten hebben plaatsgemaakt voor betonnen prefab woningen die overal dicht tegen elkaar en veelal ook op zijn gebouwd. Dat laatste heeft vooral te maken met het feit dat de oppervlakte van de eerste vluchtelingenkampen sinds 1948 en 1967 niet is toegenomen terwijl het inwoners in de loop van de decennia explosief is gestegen. Het is er dus dringen geblazen. Ahmad woont sinds zijn geboorte in 1962 in het Amman New Camp (nu beter bekend als de wijk Wehdat) en heeft een baantje als portier in het hotel waar ik verblijf. Een gesprek over hoop, toekomst en sleutels.

‘De vraag of je een Palestijn bent wordt hier niet vaak gesteld, zegt Ahmad, ‘Natuurlijk speelt het feit van je afkomst een rol in onze maatschappij maar het is toch min of meer een taboe om er over te spreken. Ik was dus ook erg verbaasd over je vraag. Ikzelf, mijn vrouw, mijn twee kinderen hebben Jordaanse paspoorten maar we blijven natuurlijk Palestijnen. Mijn moeder kwam uit Lydda (plaats in het huidige Israël) maar op de vraag waar ik vandaan kom geef ik dat nooit als antwoord. Onder veel Palestijnen is het goed gebruik dat wel te blijven doen terwijl ze hier geboren zijn en nog nooit een voet hebben gezet in Israël en zelfs veelal niet op de Westelijke Jordaanoever zijn geweest. Het is de traditie van de Palestijnen in ballingschap die daarmee van generatie op generatie willen uitdrukken dat ze verlangen naar de terugkeer naar hun geboortegrond. Ook zij die er niet zijn geboren beschouwen dat land als hun land. Voor hen zal dat ook altijd zo blijven.’

Voor jou geldt dat dus niet meer? Jij bewaart niet langer de sleutels van het huis in Lydda?, vraag ik.

‘De sleutels zijn natuurlijk decennia lang bij uitstek het symbool van onze hoop geweest,’ zegt Ahmad terwijl hij zijn overjas nog wat verder sluit. Het is ook in Amman na het ondergaan van de zon kil in december. ‘Mijn moeder heeft die sleutels van ons huis in Lydda altijd zorgvuldig bewaard en gekoesterd. Het was het enige tastbare wat haar verbond met haar thuis. Ze is in 1998 overleden maar ze is altijd blijven geloven in onze terugkeer. Ook toen ze te horen kreeg dat het huis dat ze in 1948 had moeten verlaten inmiddels was gesloopt. Het huis werd toen het land. Het was haar land. Het land van haar vader en moeder en van haar grootouders. Mijn moeder wist dat ik worstelde met de vraag of ik zou willen terugkeren. Wat ik wil is rechtvaardigheid. Ik wil een menswaardig bestaan voor ons volk. Om de aandacht van de wereld gevangen te houden is die roep om terugkeer wellicht noodzakelijk maar daarmee is niet gezegd dat ik, wanneer die kans ooit zou komen, ook daadwerkelijk terug zou gaan. Van de verhalen die ik hoor over het leven op de Westelijke Jordaanoever kan ik niet erg vrolijk worden. Ik weet niet of ik een leven daar als de meest wenselijk toekomst voor mijn kinderen zie. En wat de sleutels betreft: die heb ik nog en die zal ik ook niet van de hand doen. Ik heb echter vrienden die de sleutels hebben weggedaan. Je vindt ze nu in de rommelwinkeltjes in Nablus, Amman, Hebron en zelfs in Jeruzalem. De sleutels waar wij het over hebben zijn groot en oud en roestig en passen inmiddels op geen enkel slot. Dat geeft toch te denken?!’.

Waaraan ik de conclusie verbind dat de tijd hoe dan ook in het voordeel van de Israëlisch tikt. Heel langzaam maar heel zeker zullen er meer Ahmad’s komen. En minder sleutels.

Niet belangrijk wel leuk: zie de Volkskant van vrijdag 24 december, katern Reizen! Wie herkent de man naast de kerstman in Amman?