Ik had beter moeten weten. In ieder boek over het hedendaagse Cuba komt het verhaal voor. Helaas las ik de passage over het ‘poedermelkspel' pas nadat ik zelf al in het spel had gefigureerd. Ach, misschien moet ik het ook wel helemaal niet helaas noemen. Wil je nu en dan iets meemaken dan is enige onwetendheid eerder een voorwaarde dan een last. Over poedermelk dus. Op de eerste avond van mijn verblijf in Havana ging ik meteen op zoek naar een fles mineraalwater. Het was warm, kraanwater drink ik bij voorkeur niet in landen waar ik niet vertrouwd ben met de kwaliteit er van en in het hotel betaal je voor zo'n fles drie keer meer dan buiten het hotel. Motto: wie veel wil reizen moet gezond blijven en nu en dan ook op de kleintjes letten! Omdat je in de etalages van Cubaanse winkels doorgaans niet zo heel veel aantreft is het nu en dan even nodig door de winkelruit naar binnen te turen in de hoop dat je zo duidelijk krijgt wat er binnen zoal wordt verkocht. Zo tuurde ik enige tijd bij de slager naar binnen onwetend over het feit dat het hier een slager betrof. Uiteraard tevergeefs want slagers verkopen geen mineraalwater. En daar is dan als een duveltje uit een Cubaans sigarendoosje de engel die je zijn hulp aanbiedt. Waarnaar ik op zoek was wilde mijn engel weten. Mineraalwater?! Geen probleem natuurlijk. Loop even mee dan laat ik je even zien waar je dat kunt krijgen. Na de aanschaf van de fles water volgt dan een zeer emotioneel verhaal over de baby van de Cubaanengel die het al weken zonder melk heeft moeten stellen. Te duur die poedermelk! Omdat ik het ben mag ik even in zijn portemonnee naar de foto van het kleine babycubaantje kijken. Wat een schatje! Zeg nou zelf! En wat een ellende dat nu juist dit breekbare poppetje het al zo lang zonder melk moet doen. Zou ik niet twee pakken poedermelk aan hem kunnen schenken? Kost mij niet meer dan 12 CUC's (9-10 Euro). En dat kan ik natuurlijk makkelijk missen. Want ik ben rijk en ik heb toch ook kinderen! Dan begrijp je zulke dingen toch?!. Kortom: zelfs de meest geharde toerist gaat overstag. In de CUC-winkel koop ik twee pakken poedermelk en reken af. De Cubaanengel verzekerd mij dat hij mij nooit zal vergeten, dat er voor mij zeker plaats is in de hemel en weg is hij met zijn poedermelk. Feit is echter dat de calcium ontberende baby alleen in de fantasie van de CUC-jager bestaat. De poedermelk gaat vrijwel altijd terug naar de winkel. Officieel is de melk dan niet verkocht maar is de zwarte kas wel 12 CUC's rijker geworden. De verkoopster strijkt 7 CUC op terwijl mijn engel altijd nog met 5 CUC naar huis gaat. Is de toerist volkomen onwetend dan heeft iedereen een goede dag. Weet de toerist later dat hij werd belazerd dan is het alleen leuk voor de toerist die er nog een verhaaltje over schrijft.

Cubanen kunnen hun land niet verlaten wanneer zij dat willen. Alleen artiesten en sporters, die daarvoor dan speciale toestemming krijgen, mogen reizen. Wie wil emigreren, volgens alle mogelijke statistieken en bronnen zijn dat vele honderdduizenden mensen, moet zo'n 1000 dollar op tafel leggen voor een paspoort, een vliegticket en een vertrekvergunning. Het duurst is de medische keuring die verder geen enkel doel dient omdat deze buiten Cuba waardeloos is. Kosten 400 dollar. Wanneer je vertrekt vervallen je huis en andere bezittingen automatisch aan de staat. Wie al die kosten wil dekken met een Cubaans inkomen moet minimaal een jaar of 6-7 werken zonder een peso uit te geven. De Caraibische Zee wordt daarom ook niet zonder reden wel eens vergeleken met de Berlijnse Muur. Ook in Cuba zou je een museum kunnen openen, zoals bij Checkpoint Charlie in Berlijn, om alle tragische vluchtpogingen te tonen zoals die in de loop van vele decennia door wanhopige Cubanen zijn ondernomen. Oldtimers die tot schip werden omgebouwd, autobanden die aan elkaar werden gebonden en zelfs de bouw van luchtballonnen zijn voorbeelden van de pogingen die zijn ondernomen. Bij al die vluchtpogingen zijn vele honderden Cubanen verdronken of door de haaien opgevreten. Haal je de overkant dan kun je nooit meer terug. De Cubaanse geschiedenis kent sinds 1959 ruwweg drie emigratiegolven. De eerste volgde onmiddellijk op de machtsovername van Fidel en zijn kameraden eind 1958 en de maanden die daarop volgden. Het was toen voornamelijk de elite die in het kielzog van Batista de benen nam naar Miami in Florida (Van Havana naar Miami is het slechts 35 minuten vliegen). Een tweede golf kwam de Verenigde Staten binnen via de zogenaamde Freedom Flights. Dit was een luchtbrug van in totaal 2879 charters waarmee tussen 1965 en 1971 een kwart miljoen Cubanen naar Florida trok. Tenslotte konden er in 1980, met toestemming van Fidel,zo'n 125.000 Cubanen per schip (er vertrokken uiteindelijk 1700 schepen) uit de haven van het plaatsje Mariel vertrekken naar Florida. In augustus 1994 vertrokken nog eens zo'n 32.000 Cubanen op alles wat maar kom drijven naar Florida maar aan deze nieuwe aanzet tot een golfje werd ook weer even plotseling als de toestemming gekomen was een einde gemaakt. Omdat deze steeds weer onaangekondigde komst van vele tienduizenden Cubanen ook de Amerikanen voor grote problemen stelde besloot Clinton in 1994 een overeenkomst over de komst van immigranten met Castro te sluiten. Als Castro een eind zou maken aan de uittocht, dan zouden de Amerikanen jaarlijks 20.000 Cubaanse vluchtelingen toelaten. En zo is de situatie nu nog steeds. Jaarlijks dienen honderdduizenden Cubanen een verzoek in bij de Amerikaanse Belangensectie in Havana om een kans te maken la loteria, zoals de Cubanen de regeling spottend noemen. De Cubaanse regering verdient aan de overeenkomst jaarlijks tientallen miljoenen dollars per jaar. Voor de Cubanen is er nu in ieder geval de gelegenheid om te overwegen het langs deze weg te (blijven) proberen om zo in ieder geval de haaien te kunnen omzeilen.

‘Het zoeken naar gewin is geen waardige bezigheid. ... Wanneer een socialistische samenleving alleen maar verhoging van het levenspeil betekent, wanneer hij niet zou leiden tot een betere mens ... dan interesseert de revolutie mij niet.'

Che, april 1967

‘De staat doet alsof ze ons betaalt, wij doen alsof we werken.'

Veel gehoorde grap op Cuba (ik hoorde dezelfde grap in 1980 ook al in de toenmalige Sovjet-Unie vertellen). De grap is blijkbaar onlosmakelijk verbonden met de betalings- en arbeidsmoraal in een communistische staat.