Ik weet niet hoe vaak ik Auschwitz-Birkenau heb bezocht. Veel vaker in ieder geval dan deze keer. Maar weer was het bezoek bijzonder. Op de dag dat ik dat niet meer zo ervaar zit mijn reis er op. Dat zal dan waarschijnlijk het moment zijn waarop ik niet langer verhalen zal vertellen aan mijn leerlingen. Verhalen over vroeger. Verhalen waar we misschien iets uit kunnen leren als we heel erg ons best doen. Verhalen ook die ons de wereld om ons heen een heel klein beetje beter doen begrijpen. Geen geringe opgave. Auschwitz is niet de plek om heel hoopvol te worden over het vermogen van de mens om te leren. Maar als je ergens op zoek wilt naar hoop en de noodzaak de hoop levend te houden dan is het wel Auschwitz. Mijn leerlingen kijken er altijd weer vol ongeloof in het rond. Het is geen plaats voor begrip. Meer een plaats voor afschuw, mededogen, tolerantie en dus ook hoop. Zonder hoop geen leven. Deze keer las Michelle het gedicht van Jacob Presser. Ik wil het u niet onthouden. Presser was de hoop wel verloren. Zijn vrouw stierfin Sobibor.Zo'n last droegen wij vandaag niet met ons mee. Wij betraden vrijwel allemaal als onschuldige kinderen het kamp. Na vandaag zijn we allemaal iets van die onschuld kwijt.

Een kind betreedt het kamp

Nooit zal ik die nacht vergeten, de eerste nacht in het kamp, die mijn leven tot een lange, zeven maal afgegrendelde nacht maakte.

Nooit zal ik die rook vergeten.

Nooit zal ik vergeten de kleine gezichten van de kinderen, wier misvormde lichamen ik in rookslierten zag veranderen onder een stom uitspansel.

Nooit zal ik vergeten die vlammen, die voor eeuwig mijn geloof verslonden.

Nooit zal ik vergeten die nachtelijke stilte, die mij voor eeuwig de lust tot leven had ontnomen.

Nooit zal ik vergeten die ogenblikken, die mijn God en mijn ziel doodden en mijn dromen die het gezicht van de woestijn aannamen.

Die zal ik nooit vergeten, zelfs wanneer ik was veroordeeld zo lang te leven als God zelve. Nooit.

Uit: 'Antwoord aan het kwaad'., red. J.Presser, Meulenhoff, Amsterdan, 1961