In Palestijns gebied hebben we inmiddels een eigen netwerk opgebouwd. We beschikken over voldoende contacten om bijvoorbeeld binnen een uur een bus voor ons hostel te hebben staan. Het doet er dan niet toe hoe groot die bus moet zijn. Zoiets regel je hier met een paar telefoontjes en dus de hulp van je contacten. De prijzen zijn zeer redelijk, het materieel doorgaans oud en versleten ende mensen (chauffeurs en gidsen) vriendelijk en behulpzaam. Ik heb in mijn lokale telefoon een hele lijst met telefoonnummers en daar maken we dagelijks dankbaar gebruik van. Alles loopt op rolletjes en onze leerlingen denken dat dit allemaal min of meer vanzelf gaat. Wij laten ze in die veronderstelling maar er gaat doorgaans heel wat ritselwerk aan vooraf. Zo doe je dat hier. In Israel werkt dat over het algemeen niet zo. Daar zijn lijndiensten, vaste prijzen en tijden en moet je je dus binnen de regels van de strak georganiseerde westerse samenleving bewegen. Zoals bij ons thuis dus. Ook daar ondervinden we doorgaans geen problemen maar het vergt wel enige creativiteit wanneer je hebt besloten niet met Israelische stadsbussen te reizen. Wij hebben nu eenmaal, zeker de generaties die in de jaren '80 en '90 zijn opgegroeid, beelden op ons netvlies van de verschrikkelijke gevolgen van de zelfmoordaanslagen die toen met enige regelmaat plaatsvonden. Hoewel het op dat vlak al bijna tien jaar erg rustig is mijden we die bussen toch maar. En dan ritselen we dus in Oost-Jeruzalem een paar busjes op de Palestijnse manier. Gewoon ook omdat we het wel een paar dagen leuk vinden om ritselend door het levente gaan.

In Yad Vashem laten we onze leerlingen vrij wanneer het gaat om het bezoek aan het museum dat het verhaal vertelt van de holocaust/shoa in de periode 1933-1945. Binnen ons geschiedenisonderwijs is er relatief veel aandacht voor die periode. De leerlingen die met ons reizen kennen dat verhaal op hoofdlijnen al. Wij regelen voorafdat er headsets klaarliggen waarmee iedereen individueel teksten kan beluisteren op het moment wanneer hij/zij daar behoefte aan heeft. Wij kiezen er heel bewust voor niet met een gids te werken. Ervaring leert dat juist onze leerlingen dan na een half uur afhaken omdat er veelal te laag wordt ingestoken. Bij goed onderwijs is het vooral van belang dat je je vooraf afvraagt met welke kennis de leerlingen aan hun tocht beginnen. Gevolg van deze hele afweging en benadering is dat er leerlingen na 1,5 uur buiten staan maar dat er ook leerlingen zijn die we na 3 of zelfs 4uur moeten aansporen om zich gereed te maken voor het vervolg. Want ... er is een vervolg op het museumterrein dat zeker ookerg interessant is. Dat deel van het museum bevindt zich buiten in de openlucht. Op heel verschillende manieren hebben kunstenaars en architecten vorm gegeven aan dat waaraan zo moeilijk vorm te geven is. Hun uiteenlopende pogingen (zie daarvoor ook de foto's!) zijn het bekijken meer dan waard. Wij merken altijd dat ook hier leerlingen geraakt worden of wellicht is het beter om te zeggen dat leerlingen juist hier geraakt worden terwijl dat bij het historische fotomateriaal in het musem lang niet altijd (meer) zo is. Een van onze leerlingen, op de vraag hoe hij de dag had ervaren,formuleerde het heel treffend: 'Natuurlijk raakt de inhoud van het museum mij maar ik was al met jullie in Auschwitz. En verder dan dat kun je niet gaan. Alles daarna herken ik maar is een herhaling van een indruk die je nieten nooitmeer kunt overtreffen.' En dat begrijp ik heel goed.

We hebben de dag afgesloten op de Yehuda markt. Veel kleuren, geuren en geluiden. Lekker kijken, proeven en rondslenteren. Niets meer, niets minder. De boog kan niet altijd gespannen zijn en voor een ontspannen boog is zo'n markt een uitstekende place to be. Vanavond werkoverleg! Hoe gaan we vorm en inhoud geven aan onze tentoonstelling?! Want laten we vooral niet vergeten dat dit een studiereis is. En natuurlijk ook een beetje vakantie. Morgen ruim 30 graden. Je hoort daarover niemandklagen.